Tiềm năng lớn của nàng tiên sông Sài Gòn, chậm nữa sẽ mất cơ hội

Một khúc sông Sài Gòn

Những ngày này, với sự quyết liệt của chính quyền TP.HCM về quy hoạch, chỉnh trang hai bờ sông, dự án con đường 35m xuyên suốt dọc sông... Một lần nữa, giấc mơ đó lại bùng lên, chờ ngày thành hiện thực.

Tiềm năng lớn của nàng tiên sông Sài Gòn

Gắn bó với công việc quy hoạch TP.HCM từ những bản quy hoạch đầu tiên, TS Võ Kim Cương - nguyên phó Kiến trúc sư trưởng TP.HCM - chia sẻ với chúng tôi trong những ngày tháng 4 ngập tràn cảm xúc về Sài Gòn.

Ông Võ Kim Cương - Ảnh: TIẾN LONG

Bên dòng sông "ngủ yên"

* Những năm gần đây, ai ai cũng nhấn mạnh vào sự quan trọng của môi trường, cảnh quan trong quy hoạch và kiến trúc, nhất là vai trò tối quan trọng của

Một góc sông Sài Gòn - Ảnh: shutterstock

* Những giấc mơ với sông Sài Gòn đã bắt đầu từ khi nào?

- Việc phát triển đô thị sông nước, trong đó vai trò chính là sông Sài Gòn và các hệ thống kênh rạch đã được những người làm quy hoạch định hình từ rất sớm, từ bản quy hoạch tổng mặt bằng TP.HCM năm 1993.

Tiếp đó một số dự án lớn dọc sông như Thủ Thiêm, Thanh Đa cũng đã được quy hoạch, một loạt dự án lớn dọc sông Sài Gòn như Khu chế xuất Tân Thuận, như Bình Hòa, Hiệp Bình Phước... lúc đó đã có định hướng phát triển.

Về thiên nhiên, quy hoạch đầu tiên đã định hướng phát triển khu vực An Phú Đông (quận 12) làm khu vực công viên cảnh quan sinh thái, phát triển khu bảo tồn du lịch Củ Chi, hệ thống giao thông thủy nội địa và cấp thoát nước chống ngập cũng được đề xuất.

Đặc biệt việc chú ý đảm bảo an toàn bờ sông và việc phát triển hai bên bờ sông đã được lưu ý trong quy hoạch năm 1993, sau đó là quy hoạch điều chỉnh năm 1998. Năm 2004, TP.HCM cũng đã có quy định 50m hành lang an toàn bờ sông.

Tàu du lịch trên sông Sài Gòn - Ảnh: shutterstock

Đừng chậm nữa

* Là người có sự gắn bó đặc biệt với sự kiện thống nhất đất nước khi có người cha là tướng Võ Bẩm, người soi đường - thiết kế

Với vị thế đặc biệt của mình, sông Sài Gòn luôn thu hút những cặp mắt và ống kính - Ảnh: Nguyễn Á

Dọc bờ sông là cảnh quan

* Xem qua dự kiến đường ven sông Sài Gòn, ông tưởng tượng cảnh quan như thế nào? Con đường sẽ nên ra sao để phục vụ tốt nhất cho đa số người dân TP.HCM?

- Con đường ven sông phải định rõ mục tiêu đầu tiên là làm sao để người dân đô thị tiếp cận được với dòng sông, cảnh quan là để phục vụ cộng đồng, sau nữa là tạo ra trục giao thông mới lưu thông đi từ chỗ này đến chỗ khác.

Tuy nhiên đường ven sông không thể là trục giao thông chính như trăm năm trước, bây giờ nó chỉ nên là giao thông thủy để người dân, khách du lịch tăng tiếp cận được với cảnh quan sông nước.

Một yếu tố quan trọng nữa, cảnh quan sông nước phải gắn liền với các nhu cầu phát triển kinh tế dọc sông.

Trước đây, TP cũng tính toán giao thông thủy nhưng không phát triển được bởi không có người đi do sự bất tiện vị trí, các dịch vụ, phương tiện trung chuyển từ bến tàu thủy đi các khu vực yếu kém...

Bây giờ muốn phát triển du lịch đường sông thì phải tính toán chi tiết quy hoạch khu vực dịch vụ, kinh doanh ở xung quanh bờ sông, lúc đó nhà đầu tư sẽ có hướng phát triển.

Ảnh: Hải An

* Nhưng hiện nay có những đoạn sông đã từng và vẫn đang bị các dự án chiếm lấy làm của riêng, ông đánh giá thế nào về quyết tâm của TP trong việc lấy lại bờ sông cho cộng đồng? Để giảm bớt những xung đột quyền lợi như vậy, cần những động thái gì từ chính sách quản lý?

- Có những vấn đề chồng lấn do trước đây giao đất theo quy hoạch cũ để lại chứ không phải người dân, dự án lấn chiếm.

Việc chính quyền quyết tâm kết nối lại các đoạn đường bờ sông để tôn tạo cảnh quan là rất cần thiết, phải đặt sự thương thảo, thảo luận công tâm để đi đến hài hòa lợi ích. Tôi tin rằng người dân, chủ đầu tư dự án sẽ sẵn sàng đàm phán để lợi ích cộng đồng không bị bỏ quên.

Vừa rồi TP.HCM quyết tâm nối lại con đường đi qua các dự án Vinhomes Central Park, Saigon Pearl, nỗ lực thương thảo giữa các sở, ngành và chủ đầu tư cũng đã đạt được kết quả. Sắp tới đây làm đường bờ sông Thảo Điền, quá trình lịch sử đã giao đất cho nhiều hộ dân tới tận bờ sông, giờ rất cần thỏa thuận thiện chí giữa các bên trên cơ sở lợi ích cộng đồng.

Nhưng cũng cần phải xem xét linh động, một số chỗ không nhất thiết phải đưa con đường ra sát bờ sông, và cũng nên làm rõ cho người dân thấy con đường dọc sông chủ yếu là cảnh quan, không phải trục giao thông chính, bởi nhiều người e ngại mở đường ven sông sẽ phá vỡ sự yên tĩnh, an toàn của khu dân cư ven sông.

Ảnh: Hải An

Giấc mơ nàng tiên sông Sài Gòn

* Đến nay từng đoạn sông đã bắt đầu được cải tạo cảnh quan, phục vụ cộng đồng, những kế hoạch mới dài hơi hơn đã được phê duyệt, ông có những góp ý, hiến kế nào để dòng sông gần với những giấc mơ kiến trúc, quy hoạch vị nhân sinh, tiệm cận với mục tiêu phát triển bền vững của TP.HCM hơn?

- Bản thân một dòng sông là môi trường rất tự nhiên của con người. Khi phát triển đô thị, chúng ta tạo ra một môi trường nhân tạo, ngày càng xâm lấn môi trường tự nhiên.

Việc xâm lấn có hai chiều, một hủy hoại, hai là tôn tạo môi trường tự nhiên. Vì vậy yêu cầu để phát triển dòng sông chính là đưa môi trường nhân tạo vào tự nhiên một cách phù hợp nhất, làm cho tự nhiên tốt hơn, bền vững hơn.

Phát triển bền vững không chỉ tính đến môi trường sinh thái mà cả xã hội, kinh tế nữa. Các nhà quy hoạch gần đây có những đề xuất rất tốt, tôn trọng tính tự nhiên của con sông, tiếp tục củng cố, duy trì các mảng sinh thái, làm thêm công viên sinh thái.

Dự án của các chuyên gia Pháp đề xuất giữ trên 200ha Thanh Đa để làm công viên sinh thái rất tốt, đảm bảo môi trường sinh thái, cảnh quan hai bên sông. Dự án đã tính toán đến môi trường xã hội, đời sống dân cư, sự tiếp cận của người dân tới dòng sông, kể cả các yếu tố văn hóa.

Ảnh: NGUYỄN Á

* Nhìn lại quá khứ chúng ta có thể giải thích cho việc chậm thực hiện giấc mơ sông Sài Gòn là do thiếu nguồn lực, thiếu tầm nhìn. Nay không chỉ kinh tế đã khá giả hơn, các chuyên gia trong và ngoài nước cũng đã góp những ý tưởng "tầm nhìn thế kỷ". Chúng ta nên đón nhận như thế nào?

- Giấc mơ đô thị sông nước có từ rất sớm, riêng giấc mơ về sông Sài Gòn chỉ nổi rõ khi có sự quyết tâm phát triển TP Thủ Đức, khu đô thị phía đông. Chúng ta bắt đầu thấy TP.HCM có một dòng sông rất đẹp và nảy ra các ý tưởng phát triển.

Trước đây từng có rất nhiều đề tài thiết kế đô thị dọc sông Sài Gòn nhưng không kết hợp với phát triển dọc hai bên sông. Cách hiểu về sông Sài Gòn chỉ trong phạm vi ranh giới 50m là không ổn bởi phải khai thác sông và đất hai bên sông theo chiều rộng đô thị thì mới tạo được các cảnh quan.